Deep fakes, bewerkte foto’s en nepnieuws herkennen

Nepnieuws, fotomanipulaties of geruchten die op sociale media circuleren, komen steeds vaker voor op internet. Kunstmatige intelligentie (AI) wordt ook regelmatig gebruikt om fake nieuws te produceren en snel te verspreiden. Om uzelf in het dagelijks leven te beschermen tegen desinformatie en manipulatie, is het belangrijk om vertrouwd te raken met deze verschijnselen. In deze gids over het gebruik van AI in het dagelijks leven willen we laten zien hoe u door AI gegenereerde inhoud kunt herkennen, maar ook nepnieuws of deepfakes. We leggen uit hoe informatie kan worden geverifieerd en hoe betrouwbare inhoud kan worden onderscheiden van gerichte misleiding.

AI en fake news: hoe AI voor schadelijke doeleinden wordt ingezet

De inzet van AI-programma’s heeft een enorm potentieel, maar brengt helaas ook veel risico’s met zich mee. Hoewel phishing-aanvallen, beeldmanipulatie en de verspreiding van desinformatie al jaren bekende problemen zijn, winnen dergelijke schadelijke processen door het gebruik van AI-tools een ongekende impuls. Door AI gemaakte of bewerkte inhoud kan worden gebruikt om opzettelijk te misleiden of te manipuleren. Daarom is het bijzonder belangrijk om informatie kritisch in twijfel te trekken en te evalueren. Allereerst is het zinvol om te laten zien op welke gebieden kunstmatige intelligentie voor schadelijke doeleinden wordt gebruikt en om enkele belangrijke begrippen te definiëren.

AI en verkeerde informatie: wat is fake news?

Fake news betekent letterlijk ‘nepnieuws’. Ze kunnen worden verspreid in de vorm van artikelen, afbeeldingen, video's of posts op sociale media en zijn vaak ontworpen om viraal te gaan. Ze worden vaak gebruikt om mensen te misleiden, manipuleren of beïnvloeden om bepaalde acties te ondernemen. Er bestaat echter ook een spectrum van nepnieuws, variërend van onbedoelde valse berichten tot opzettelijk schadelijke inhoud.

• Desinformatie: Valse informatie die opzettelijk wordt verspreid om schade te veroorzaken, wordt ook wel desinformatie genoemd. Denk hierbij bijvoorbeeld aan verzonnen content gebaseerd op leugens of geruchten, uit hun context gehaalde gegevens zoals verkorte citaten of onjuiste statistieken, maar ook gemanipuleerde foto’s en deep fakes.

• Verkeerde informatie: Dit is ook valse informatie, hoewel deze niet altijd wordt verspreid met de bedoeling om te misleiden. Verkeerde informatie is vaak het gevolg van journalistieke fouten of verkeerde interpretaties. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als sensationele krantenkoppen de lezers van een artikel misleiden of als satirische inhoud verkeerd wordt begrepen.

AI en gemanipuleerde inhoud: wat zijn deep fakes?

Deepfakes zijn media-inhoud (afbeeldingen, video's of audiobestanden) die met behulp van kunstmatige intelligentie zijn gemaakt of gemanipuleerd en vaak moeilijk als nep te herkennen zijn. Deepfakes worden meestal gebruikt om iemands gezicht of stem op een bedrieglijk realistische manier na te bootsen. Hoewel het al langer mogelijk is om beeld- en videobestanden te manipuleren, maakt het gebruik van kunstmatige neurale netwerken dergelijke vervalsingen in geheel nieuwe dimensies mogelijk. Deepfakes kunnen worden gebruikt voor entertainment, maar ook voor misleiding. Ze worden bijzonder gevaarlijk wanneer ze worden gebruikt om desinformatie te verspreiden, reputaties te beschadigen of voor criminele doeleinden.

Teksten checken: hoe herkent u nepnieuws?

Met de snelle ontwikkeling van door AI aangedreven tekstgeneratoren is het eenvoudiger dan ooit om overtuigende teksten met verkeerde informatie te genereren. Ongeacht of nepnieuws door mensen of machines wordt gecreëerd, het brengt dezelfde risico’s met zich mee. Het wordt daarom steeds belangrijker om kritisch om te gaan met online informatie, en om foutieve teksten en betrouwbare bronnen te leren herkennen:

Nepnieuws in tekstvorm kunt u herkennen aan deze kenmerken:

• lugubere, schokkende of polariserende berichten

• emotioneel geladen taalgebruik

• ontbrekende bronnen voor gegevens, feiten en citaten

• citaten die zijn ingekort of uit hun context zijn gehaald

• frequente spel- of grammaticafouten (let op: niet het geval bij AI-teksten!)

Zo kunt u informatie controleren:

• Als het om de laatste nieuwskoppen gaat, is het verstandig hetzelfde nieuws op verschillende nieuwsmedia te bekijken. Hoe behandelen andere gerenommeerde kranten en nieuwskanalen hetzelfde onderwerp?

• Een andere belangrijke stap is het controleren van de originele bronnen op de genoemde informatie (zoals citaten van deskundigen, onderzoeken of enquêteresultaten). Worden bronnen überhaupt vermeld en zo ja, in welke context staan de genoemde gegevens en feiten?

• Het is ook de moeite waard om de herkomst van een item nader te onderzoeken. Wie is de auteur van de informatie? Is er een impressum? Scepsis is op zijn plaats als het gaat om anonieme informatie.

Afbeeldingen en video’s: hoe herkent u deep fakes en nep foto’s?

Het manipuleren van foto's en video's is geen onbekend probleem, maar talloze AI-tools maken het gemakkelijker om beeld- en videomateriaal te bewerken of opnieuw te maken. De resultaten lijken vaak bedrieglijk echt. Vooral deepfakes hebben het potentieel om de waarheid te verdraaien en het vertrouwen in visuele media te ondermijnen.

Er zijn echter ook enkele kenmerken die duiden op gemanipuleerde nepafbeeldingen:

• zeer zachte, perfecte gezichten (let op: dit kan ook een filter zijn!)

• wazige, algemene achtergronden

• onrealistische lichtomstandigheden en ongepaste of ontbrekende schaduwen

• vloeiende of vervagende details (bijv. overgang van sieraden in huid of kleding, samensmelten van bril en gezicht, haarlokken onderbroken in de lucht)

• vervormd, onleesbaar schrift (komt niet overeen met echte letters)

Deepfake-video’s zijn vaak te herkennen aan de volgende signalen:

• onnatuurlijke gezichtsuitdrukkingen of bewegingen (bijvoorbeeld stilstaande of vervormde gebaren, ongepaste of onmogelijke bewegingen)

• vervormde randen, vooral rond de ogen en rond de mond

• fout bij synchronisatie van audio en video

Omdat AI-beeldgeneratoren snelle vooruitgang boeken, is het zeer waarschijnlijk dat nepbeelden in de toekomst niet meer zo eenvoudig te detecteren zijn. Terwijl de eerste versies van veelgebruikte AI-tools ernstige problemen hadden met de weergave van handen of oren, creëren huidige programma's bedrieglijk realistische modellen van mensen. Daarnaast is het dus van groot belang om de herkomst van de bestanden in vraag te stellen als het om beeld- en videomateriaal gaat:

• Hoe rapporteren verschillende gerenommeerde nieuwssites de gebeurtenis? Zijn er andere bronnen dan bijv. individuele berichten op sociale media of geruchten?

• Wie heeft de foto of video gemaakt? Wanneer en waar is de opname gemaakt? Is er informatie over de auteur of het originele bestand? Bij deep fakes of gemanipuleerde afbeeldingen kan vaak een origineel bestand worden teruggevonden dat vervolgens is gewijzigd.

• Het kan ook helpen om foto's of video's te vinden met behulp van omgekeerd zoeken naar afbeeldingen op internet. Verschijnt de inhoud al in een andere context? Zijn ze veranderd sinds de originele opname?

• Worden er extra foto's of video's van het evenement getoond? Vooral bij bijzondere gebeurtenissen is de kans groot dat meerdere mensen vanuit verschillende perspectieven foto’s of video’s hebben gemaakt, die dus ook traceerbaar moeten zijn.

• Deel inhoud verstandig: Voordat u inhoud deelt op sociale media of chatgroepen die sensationeel, schokkend en/of emotioneel geladen is, controleer dan zorgvuldig de bronnen.

• Help in uw eigen omgeving: Ondersteun anderen bij het kritischer bevragen van informatie op internet. Deel bijvoorbeeld nuttige bronnen, zoals websites voor feitencontrole, met vrienden en familieleden.

Conclusie: deep fakes en nepnieuws herkennen

Het gebruik van kunstmatige intelligentie kan in het dagelijks leven veel voordelen bieden, maar brengt ook enkele uitdagingen met zich mee. De verspreiding van desinformatie online is geen nieuw probleem, maar kan door het gebruik van AI-programma’s veel sneller en vaker gebeuren. Om jezelf te beschermen tegen pogingen tot manipulatie is het daarom van groot belang om informatie kritisch in vraag te stellen, bronnen te controleren en inhoud alleen zorgvuldig te delen. Dit betekent dat het verantwoord omgaan met informatie op internet ook in de toekomst mogelijk blijft.

______________________________________________

Bronnen en meer informatie

https://www.mediawijsheid.nl/nepnieuws/
(geraadpleegd op 18-10-2024)

https://www.mediawijs.be/nl/artikels/hoe-kan-je-nepnieuws-herkennen
(geraadpleegd op 18-10-2024)

https://www.nationalgeographic.nl/wetenschap/a43685235/ai-foto-herkennen-tips
(geraadpleegd op 18-10-2024)

https://www.universiteitvannederland.nl/college/hoe-herken-je-een-deepfake
(geraadpleegd op 18-10-2024)

Bronnen van afbeeldingen in chronologische volgorde

Omslagfoto: Gorodenkoff – stock.adobe.com
Foto 1 in de tekst: Nina Lawrenson/peopleimages.com – stock.adobe.com
Foto 2 in de tekst: terovesalainen – stock.adobe.com
Foto 3 in de tekst: stock.adobe.com