Kształcenie i aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych – przegląd opcji i możliwości*

Każda młoda osoba, bez względu na wyzwania, z jakimi się mierzy, ma prawo do edukacji, która da jej zdobyć wiedzę i umiejętności potrzebne do rozpoczęcia pracy zawodowej. Dotyczy to również osób z niepełnosprawnością (OzN). W poniższym poradniku przedstawiamy różne formy kształcenia i aktywizacji OzN. Nakreślamy, jak tego typu edukacja jest pomocna w zdobyciu niezbędnych kompetencji potrzebnych do rozpoczęcia pracy zawodowej.

Edukacja osób niepełnosprawnych – informacje ogólne

System edukacji w Polsce zapewnia osobom z niepełnosprawnością dostęp do nauki na różnych etapach edukacyjnych, dostosowując ją do ich indywidualnych potrzeb. Rozróżniamy m.in. następujące formy kształcenia:

• kształcenie integracyjne: uczniowie z niepełnosprawnością uczą się razem z uczniami pełnosprawnymi w jednej szkole i klasie. Nauczyciele stosują odpowiednie metody i narzędzia dydaktyczne, aby zapewnić wszystkim uczniom równe szanse edukacyjne.

• kształcenie specjalne: uczniowie z niepełnosprawnością uczą się w szkołach lub oddziałach specjalnych, dostosowanych do ich specyficznych potrzeb edukacyjnych. Szkoły te zapewniają odpowiednią infrastrukturę, kadrę pedagogiczną i indywidualne programy nauczania.

• indywidualne nauczanie: w niektórych przypadkach, gdy uczeń nie może uczęszczać do szkoły ze względu na stan zdrowia lub inne bariery, możliwe jest zorganizowanie dla niego indywidualnego nauczania w domu.

To, jaka forma edukacji będzie odpowiednia dla dziecka lub młodej osoby jest ustalane w wyniku szeregu badań. Na ich podstawie wydawane jest orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną. W zależności od stopnia niepełnosprawności cele edukacji OzN są ustalane indywidualnie. W przypadku osób o niższym stopniu niepełnosprawności nadrzędnym celem jest osiągnięcie samodzielności, która pozwoli na podjęcie pracy zarobkowej i w miarę autonomiczne funkcjonowanie.

Kształcenie zawodowe osób niepełnosprawnych – typy szkół i oferta

W Polsce istnieje wiele szkół zawodowych dla osób z niepełnosprawnością. Dostępne są różne rodzaje placówek edukacyjnych, w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności. Szkoły zawodowe specjalne to szkoły publiczne, które kształcą młodzież z niepełnosprawnościami w różnych zawodach. Ich celem jest przygotowanie uczniów do samodzielnego życia i pracy, a także do dalszej edukacji.

Szkoły zawodowe specjalne

Dla młodzieży z niepełnosprawnością, która ukończyła szkołę podstawową dostępne są następujące rodzaje szkół zawodowych specjalnych:

• Branżowe Szkoły I Stopnia Specjalne: kształcą uczniów w zawodach dostosowanych do ich możliwości psychofizycznych. Nauka trwa trzy lata i kończy się egzaminem zawodowym.

• Technika Specjalne: kształcą uczniów w różnych zawodach. Nauka prowadzona jest w trybie 4-letnim i kończy się egzaminem maturalnym oraz egzaminem zawodowym.

Oba typy szkół zapewniają uczniom zgodnie z potrzebami dodatkowe wsparcie, takie jak:

• zajęcia rewalidacyjne

• terapia logopedyczna, pedagogiczna i psychologiczna

• indywidualne dostosowanie programów nauczania

• pomoc nauczyciela wspomagającego

• dostęp do specjalistycznego sprzętu.

Szkoła specjalna przysposabiająca do pracy

Szkoły przysposabiające do pracy (PDP) oferują edukację osób z niepełnosprawnością umysłową w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz osoby z niepełnosprawnościami sprzężonymi. Nauka w tego typu placówce trwa trzy lata, a kontynuacja nauczania nie jest przewidziana.

Szkoła PDP oferuje szereg różnych zajęć, tj.

• zajęcia edukacyjne:

  • funkcjonowanie osobiste i społeczne

  • zajęcia rozwijające komunikowanie się

  • zajęcia kształtujące kreatywność

  • przysposobienie do pracy

  • wychowanie fizyczne

  • etyka

• zajęcia rewalidacyjne.

Kształcenie w szkole PDP ma na celu m.in. rozwijanie zaradności oraz postawy ciekawości i otwartości uczniów. Dzięki wspieraniu autonomii i doskonaleniu kompetencji społecznych oraz zawodowych, mają oni szansę na osiągnięcie niezależności życiowej.

Ukończenie szkoły PDP nie daje możliwości kontynuowania nauki w szkole policealnej. Jej absolwenci mogą ubiegać się o przyjęcie do:

• Zakładu Aktywności Zawodowej (ZAZ)

• Warsztatów Terapii Zajęciowej (WTZ)

• środowiskowych domów samopomocy.

• gastronomia: kucharz małej gastronomii

• handel: sprzedawca

• ogrodnictwo: florysta, ogrodnik

• moda: pracownik pomocniczy krawca, krawiec

• drewno-meblarstwo: pracownik pomocniczy stolarza, stolarz, koszykarz-plecionkarz

• branża motoryzacyjna: mechanik pojazdów samochodowych

• fryzjersko-kosmetyczna: asystent fryzjera, fryzjer, kosmetyczka

• elektryczno-elektroniczna: elektryk

• teleinformatyczna: informatyk.

Przy wyborze szkoły zawodowej dla osoby z niepełnosprawnością ważne jest, aby:

• dokładnie sprawdzić ofertę edukacyjną danej szkoły i wybrać zawód dostosowany do zainteresowań i możliwości psychofizycznych ucznia

• zweryfikować, czy szkoła posiada odpowiednią infrastrukturę i kadrę pedagogiczną do kształcenia uczniów z daną dysfunkcją

• skontaktować się ze szkołą i zapytać o szczegóły dotyczące procesu rekrutacji oraz wsparcia oferowanego uczniom niepełnosprawnym w konkretnym obszarze.

Koszty kształcenia uczniów z niepełnosprawnością pokrywane są z budżetu państwa. Dodatkowo OzN mogą również ubiegać się o stypendia i inne formy dofinansowania. Niestety problemem edukacji dla osób z niepełnosprawnościami jest jej dostępność w małych miejscowościach i na terenach wiejskich. Powoduje to duże wykluczenie takich osób oraz ich mniejsze szanse na osiągnięcie samodzielności w życiu i pracy.

Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych

Aktywizacja zawodowa osób z niepełnosprawnością to kompleksowy proces mający na celu zwiększenie ich szans na znalezienie i utrzymanie satysfakcjonującej pracy. Obejmuje on szereg działań, tj. doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy, kształcenie i szkolenie oraz wsparcie w zatrudnieniu. Instytucje zajmujące się aktywizacją zawodową pomagają w znalezieniu odpowiedniej pracy oraz kontaktują się z pracodawcami w celu promowania zatrudnienia osób z dysfunkcjami. Często też tego typu organizacje pomagają pracodawcom w dostosowaniu stanowiska pracy do potrzeb OzN oraz dofinansowują wynagrodzenie takiego pracownika.

Kto zajmuje się aktywizacją zawodową osób niepełnosprawnych?

W Polsce działa szereg różnych instytucji i organizacji zajmujących się wsparciem w pracy zawodowej OzN. Należą do nich m.in.:

Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON):

Jest główną instytucją odpowiedzialną za aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych w Polsce. PFRON realizuje swoje zadania poprzez dofinansowanie programów i działań na rzecz osób niepełnosprawnych, w tym:

• staże: dofinansowanie staży dla OzN u pracodawców

• szkolenia: pomoc w dofinansowaniu szkoleń dla osób, które chcą zdobyć nowe kwalifikacje zawodowe

• dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej: wspieranie finansowe osób, które zamierzają rozpocząć prowadzenie własnej działalności gospodarczej

• wsparcie w tworzeniu i prowadzeniu Zakładów Aktywności Zawodowej (ZAZ), w których zatrudnione są OzN, które ze względu na swój stan zdrowia nie mogą pracować na otwartym rynku pracy.

Powiatowe Urzędy Pracy (PUP):

Pośredniczą w znalezieniu pracy dla osób niepełnosprawnych oraz organizują targi pracy. Dzięki współpracy z pracodawcami promują zatrudnienie OzN.

Organizacje pozarządowe:

Realizują różnorodne programy i działania na rzecz aktywizacji zawodowej OzN. Prowadzą także doradztwo zawodowe i organizują szkolenia oraz kursy dla osób z niepełnosprawnością. Wspierają je w zakładaniu własnej działalności gospodarczej.

W Zakładzie Aktywności Zawodowej dla osób niepełnosprawnych oferowane są szkolenia i dba się o rozwój zawodowy OzN, a także wspiera w codziennym życiu i integracja społecznej.

ZAZ-y oferują swoim pracownikom:

• umowę o pracę w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy

• wynagrodzenie adekwatne do kwalifikacji i wykonywanej pracy

• opiekę psychologiczną i pedagogiczną

• rehabilitację zawodową i społeczną.

Zakłady Aktywności Zawodowej są ważnym elementem systemu aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością. Pozwalają im one na zdobycie umiejętności zawodowych, doświadczenia pracy i usamodzielnienie się.

Warsztaty Terapii Zajęciowej (WTZ)

Osoby, które (jeszcze) nie są zdolne do podjęcia pracy, mogą brać udział w Warsztatach Terapii Zajęciowej (WTZ). Są to publiczne placówki, które oferują osobom z niepełnosprawnością aktywne wspomaganie procesu rehabilitacji zawodowej i społecznej. W ramach działań WTZ prowadzone są zajęcia terapeutyczne i rehabilitacyjne. Ich celem jest rozwijanie umiejętności manualnych i społecznych, przygotowanie do samodzielnego życia oraz integracja ze społeczeństwem.

W Warsztatach Terapii Zajęciowej mogą uczestniczyć osoby, które mają orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, zgłoszą się do wybranej placówki, złożą odpowiedni wniosek i przejdą kwalifikacje.

Podsumowanie: kształcenie i aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych to szansa na osiągnięcie niezależności i samodzielności

Istnieje wiele powodów, dla których warto intensywnie kształcić zawodowo i aktywizować osoby z niepełnosprawnością. Przynosi to wymierne korzyści dla OzN, ich rodzin, ale także pracodawców oraz całego społeczeństwa. Kształcenie zawodowe osób niepełnosprawnych odbywa się w różnego rodzaju szkołach i placówkach. Także formy aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych są urozmaicone i dostosowane do rodzaju i stopnia dysfunkcji. Niestety zwłaszcza w mniejszych miejscowościach i na terenach wiejskich zarówno edukacja osób niepełnosprawnych, jak i ich aktywizacja zawodowa to wyzwanie, ale także szansa na stworzenie bardziej sprawiedliwego i inkluzywnego społeczeństwa.

* Informacje zawarte w tym artykule na temat zawodów technicznych i rzemieślniczych są ogólne i mają za zadanie ułatwić orientację na rynku pracy. Nie opisują one jednak procesów kształcenia i stanowisk w C&A.

______________________________________________

Źródła

https://www.pfron.org.pl/
(dostęp 22.02.2024)

https://www.aps.edu.pl/media/3404597/52_eziu_4-2019_te_wardza%C5%82a.pdf
(dostęp 22.02.2024)

https://niepelnosprawni.slaskie.pl/content/1311153405
(dostęp 22.02.2024)

https://repozytorium.kul.pl/server/api/core/bitstreams/7a317a7a-48b8-4d78-baa1-e2029a1cd43e/content
(dostęp 22.02.2024)

https://epedagogika.pl/uczniowie-z-orzeczeniem/uczen-z-autyzmem-i-niepelnosprawnoscia-intelektualna-w-stopniu-lekkim-w-szkole-przysposabiajacej-do-pracy-3996.html
(dostęp 22.02.2024)

https://podstawaprogramowa.pl/Szkola-specjalna-przysposabiajaca-do-pracy
(dostęp 22.02.2024)

Źródła zdjęć w kolejności chronologicznej w tekście

Zdjęcie tytułowe: iStock.com/Carlos Duarte
1. zdjęcie w tekście: iStock.com/Halfpoint
2. zdjęcie w tekście: iStock.com/SeventyFour
3. zdjęcie w tekście: iStock.com/jacoblund