Tradycje i zwyczaje wielkanocne – skąd się wzięły i jaka jest ich historia?

Wielkanoc to piękne i kolorowe święto, w wielu krajach na świecie. W Polsce, jeszcze do niedawna najbardziej charakterystycznym zwyczajem związanym z Wielkanocą był śmigus dyngus – czyli lany poniedziałek. Dziś (głównie ze względu na kapryśną pogodę) popularniejsze jest poszukiwanie słodyczy w formie kolorowych jajek, schowanych według tradycji przez wesołego zajączka. Co zatem wspólnego mają te zwyczaje ze Świętami Wielkiej Nocy? W dalszej części artykułu dowiesz się, skąd wzięły się te współczesne tradycje wielkanocne i co one oznaczają.

Hi­sto­ria Wiel­ka­no­cy – czy­li dla­cze­go ob­cho­dzi­my to świę­to?

Czym właściwie jest Wielkanoc? Pochodzenie tego święta i jego geneza nie są jednoznaczne. Jednak wszelkie wiosenne obrządki, pomimo swojej różnorodności, mają ze sobą ważną cechę wspólną – są pożegnaniem zimy i przywitaniem wiosny, symbolizującej życie, płodność i coroczną zmianę na lepsze. W dalszej części tego artykułu poznacie różne symbole i zwyczaje, a dzięki nim także historię Wielkanocy.

Już w czasach antycznych świętowano i celebrowano rozpoczęcie wiosny. Tańcząc i śpiewając – a niekiedy także składając ofiary – witano wiosnę z nadzieją na bogate plony.

Według tradycji sakralnych, Wielkanoc wywodzi się z judaizmu. W kulturze żydowskiej świętowano wiosną Paschę, czyli zgodnie ze starotestamentowym przekazem – wyjście Izraelitów z Egiptu i koniec niewoli.

W zachodnim kręgu cywilizacyjnym dominuje jednak wizja Świąt Wielkiej Nocy zgodna z tradycją chrześcijańską. Kościół Katolicki obchodzi w ten sposób zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Zwyczaje związane z tym świętem wywodzą się z samej Biblii. Do dziś wyznacza ona podstawy naszej tradycji wielkanocnej – nie tylko w Polsce, ale także w wielu innych miejscach na świecie.

Zwy­cza­je wiel­ka­noc­ne – istot­ne ter­mi­ny

Jakie są tradycje wielkanocne i co oznaczają? By lepiej zrozumieć to święto, warto jest przyjrzeć się, co oznaczają poszczególne dni Wielkiego Tygodnia:

• Niedziela Palmowa – upamiętnia wjazd Jezusa do Jerozolimy. Uplecionymi i poświęconymi palemkami delikatnie okładano się wzajemnie po mszy. Tradycyjnie palmy robiono z tych roślin, które rosną nad rzeką, gdyż to one odradzały się po zimie najszybciej. Była to m.in. wierzba i trawy oraz trzciny nadrzeczne. Miało to przypomnieć o zbliżających się wielkimi krokami świętach i przynieść szczęście. Palmy zatknięte w domu, miały chronić domowników przed złymi mocami, chorobami i nieszczęściem.

• Wielki Czwartek – do dziś w Kościele praktykuje się w ten dzień obrzęd obmywania stóp dwunastu osobom – na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy. Do nieco dziś już zapomnianych tradycji należy zabawa polegająca na hałasowaniu kołatkami w celu przepędzenia Wielkiego Postu.

• Wielki Piątek – to czas wyciszenia. W Kościele jest to dzień bez Mszy Świętej. Mimo to wierni gromadzą się by modlić się razem w ważnych dla siebie intencjach. W niemal każdym polskim kościele organizowana lub odgrywana jest Droga Krzyżowa, a czasami nawet nocne czuwanie przy grobie Jezusa, którego pilnują strażnicy. W przeszłości obchody Wielkiego Piątku były bardzo widowiskowe. Pojawiały się procesje grzeszników odzianych w worki żałobne, którzy kładli się krzyżem na ziemi i przepraszali za swoje czyny.

• Wielka Sobota – to Wigilia Wielkanocy. Podczas nabożeństwa w tym dniu święci się ogień, wodę i ciernie. Ogień symbolicznie spala to, co stare, podczas gdy woda daje życie. Dawniej wodą spryskiwano dom, by rok był spokojny. Podsycano ogień i wrzucano do niego leszczyny. Popiół z takiego paleniska rozrzucano po polach w dniu pierwszej orki, co miało zapewnić dostatnie plony. Dziś ogień pełni zupełnie inną rolę – służy do odpalenia paschału, czyli wielkiej świecy, która pali się aż do końca Świąt Wielkanocnych. Sobota to również dzień święcenia pokarmów, czyli jednej z najważniejszych tradycji w polskim obrządku liturgicznym. Zgodnie z obyczajem święconka powinna zostać przygotowana już w Wielki Piątek.

• Wielka Niedziela – jest świętem Zmartwychwstania Pańskiego – czyli według tradycji chrześcijańskiej – zwycięstwem Chrystusa nad grzechem i śmiercią. W polskim zwyczaju, tego dnia cała rodzina zasiada do uroczystego śniadania wielkanocnego, które rozpoczyna się składaniem życzeń i dzieleniem się święconką. Następnie podawane są tradycyjne potrawy, takie jak jajka, żurek, wędliny, wielkanocne baby i mazurki. Stoły zdobione są bukietami z bazi i pierwszych wiosennych kwiatów.

• Poniedziałek Wielkanocny – kojarzy się przede wszystkim z polewaniem wodą innych osób, stąd nazywany jest również „lanym poniedziałkiem”. Słowiańskie święto śmigus-dyngus nawiązuje do dawnych praktyk pogańskich, łączących się z symbolicznym budzeniem się przyrody do życia i odnawialnej zdolności ziemi do rodzenia.

Zgodnie z chrześcijańską tradycją, Jezus został ukrzyżowany właśnie w okresie żydowskiego święta Paschy. Dlatego też w tym terminie obchodzimy jego zmartwychwstanie. Jest to święto zależne od faz księżyca i przypada zawsze tydzień po pierwszej wiosennej pełni. Z tego właśnie względu Święta Wielkiej Nocy obchodzone są najwcześniej 22 marca, a najpóźniej 25 kwietnia. Cały okres wielkanocny trwa 50 dni, a kończy się on tzw. dniem Pięćdziesiątnicy.

Inne tra­dy­cje Świąt Wiel­ka­noc­nych

Gdy myślimy o Świętach Wielkanocnych, mamy przed oczami święconkę, a w niej pisanki, zajączki i bazie. Jednak święconka nie jest jedynym zwyczajem wielkanocnym. Poznaj kilka innych ważnych symboli kojarzących się nieodzownie z Wielkanocą.

Śmi­gus dyn­gus

Śmigus-dyngus jest typowo słowiańską tradycją. Pierwotnie chłopcy polewali dziewczęta wodą (lub uderzali witkami bazi, stąd śmigus, od śmigania) na szczęście, aby mogły szczęśliwie i szybko wyjść za mąż. Jeszcze dwie dekady temu popularne było oblewanie każdego, z zamysłem zmoczenia go do suchej nitki. Dziś ta tradycja jest nam dobrze znana, ale nie tak powszechnie praktykowana jak kiedyś. Najczęściej jest to symboliczne pokropienie wodą.

Za­ją­czek wiel­ka­noc­ny

Już Słowianom i Celtom zając kojarzył się z nadejściem wiosny i odradzającą się przyrodą. Jednak dopiero od około XVII w stał się symbolem Świąt Wielkanocnych, co swoje początki miało w Niemczech. Na dobre zagościł się w naszej kulturze za pomocą przemysłu cukierniczego i czekoladowych zajączków, których obecnie nie może zabraknąć w żadnym domu na Wielkanoc. Obecnie zajączek wielkanocny znalazł dodatkowe zatrudnienie w formie przynoszenia małych upominków dla dzieci i dorosłych.

Pi­san­ki

Symbolem nowego życia jest również jajko. Według legendy święta Magdalena przed odwiedzeniem grobu Chrystusa zakupiła jajka na posiłek. Okazało się, że po cudzie zmartwychwstania, zmieniły one swój kolor na czerwony i dlatego na pamiątkę tego wydarzenia ludzie malują je na różne kolory. Najprawdopodobniej jednak jajka malowano z nieco bardziej prozaicznych względów. Otóż podczas postu nie można jeść mięsa ani produktów odzwierzęcych. Aby nie marnować żywności, próbowano ją konserwować. Jajka gotowano więc na twardo, a żeby odróżnić je od surowych, malowano je na różne kolory. I stąd wzięła się tradycja wykonywania pisanek.

Ba­ra­nek wiel­ka­noc­ny

Ten element tradycji wielkanocnej związana jest bezpośrednio z żydowskim świętem Paschy, podczas którego składano to zwierzę w ofierze. Od czasów antycznych stosowano baraninę jako ofiarę dla bogów, by poskromić ich apetyt i ujarzmić siły natury. Ze względu na swoje białe umaszczenie zwierzęta te kojarzone były z czystością i niewinnością. W celu pielęgnowania tej tradycji, z masła robi się dziś figurki w kształcie baranka.

Spa­cer wiel­ka­noc­ny

W wielu rodzinach nie tylko śniadanie wielkanocne, ale także wspólny spacer, stały się swoistą tradycją pielęgnowaną przez pokolenia. Przechadzka pozwala spędzić wspólnie czas i cieszyć się budzącą do życia naturą. Spacer nawiązuje również do tradycji związanej z drogą do Emaus, na której uczniowie Jezusa spotkali go ponownie po zmartwychwstaniu.

Te tradycje wielkanocne uzupełniają inne, nieco mniej rozpowszechnione. Wiele rodzin zajmuje się w tym czasie kreatywnym wykorzystaniem czasu. Wielkanoc to wspaniała okazja, aby spędzić czas ze swoimi dziećmi, a przy tym zrobić coś konstruktywnego. W kolejnych artykułach znajdziesz pomysły, co i jak warto zrobić podczas świętowania Wielkanocy.

______________________________________________

Żródła

https://dziecisawazne.pl/tradycje-wielkanocne-jak-to-bylo-kiedys

(dostęp 30.01.2023)

https://www.ekologia.pl/ciekawostki/skad-sie-wzial-zajaczek-wielkanocny,12151.html

(dostęp 30.01.2023)

https://mamotoja.pl/rodzina/swieta-i-uroczystosci/zajaczek-wielkanocny-skad-sie-wzial-co-musisz-wiedziec-o-tej-tradycji-28805-r1/

(dostęp 30.01.2023)