Tradycje i zwyczaje wielkanocne – skąd się wzięły i jaka jest ich historia?

Wielkanoc to piękne i kolorowe święto, w wielu krajach na świecie. W Polsce, jeszcze do niedawna najbardziej charakterystycznym zwyczajem związanym z Wielkanocą był śmigus dyngus – czyli lany poniedziałek. Dziś (głównie ze względu na kapryśną pogodę) popularniejsze jest poszukiwanie słodyczy w formie kolorowych jajek, schowanych według tradycji przez wesołego zajączka. Co zatem wspólnego mają te zwyczaje ze Świętami Wielkiej Nocy? W dalszej części artykułu dowiesz się, skąd wzięły się te współczesne tradycje wielkanocne i co one oznaczają.

Historia Wielkanocy – czyli dlaczego obchodzimy to święto?

Czym właściwie jest Wielkanoc? Pochodzenie tego święta i jego geneza nie są jednoznaczne. Jednak wszelkie wiosenne obrządki, pomimo swojej różnorodności, mają ze sobą ważną cechę wspólną – są pożegnaniem zimy i przywitaniem wiosny, symbolizującej życie, płodność i coroczną zmianę na lepsze. W dalszej części tego artykułu poznacie różne symbole i zwyczaje, a dzięki nim także historię Wielkanocy.

Już w czasach antycznych świętowano i celebrowano rozpoczęcie wiosny. Tańcząc i śpiewając – a niekiedy także składając ofiary – witano wiosnę z nadzieją na bogate plony.

Według tradycji sakralnych, Wielkanoc wywodzi się z judaizmu. W kulturze żydowskiej świętowano wiosną Paschę, czyli zgodnie ze starotestamentowym przekazem – wyjście Izraelitów z Egiptu i koniec niewoli.

W zachodnim kręgu cywilizacyjnym dominuje jednak wizja Świąt Wielkiej Nocy zgodna z tradycją chrześcijańską. Kościół Katolicki obchodzi w ten sposób zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Zwyczaje związane z tym świętem wywodzą się z samej Biblii. Do dziś wyznacza ona podstawy naszej tradycji wielkanocnej – nie tylko w Polsce, ale także w wielu innych miejscach na świecie.

Zwyczaje wielkanocne – istotne terminy

Jakie są tradycje wielkanocne i co oznaczają? By lepiej zrozumieć to święto, warto jest przyjrzeć się, co oznaczają poszczególne dni Wielkiego Tygodnia:

• Niedziela Palmowa – upamiętnia wjazd Jezusa do Jerozolimy. Uplecionymi i poświęconymi palemkami delikatnie okładano się wzajemnie po mszy. Tradycyjnie palmy robiono z tych roślin, które rosną nad rzeką, gdyż to one odradzały się po zimie najszybciej. Była to m.in. wierzba i trawy oraz trzciny nadrzeczne. Miało to przypomnieć o zbliżających się wielkimi krokami świętach i przynieść szczęście. Palmy zatknięte w domu, miały chronić domowników przed złymi mocami, chorobami i nieszczęściem.

• Wielki Czwartek – do dziś w Kościele praktykuje się w ten dzień obrzęd obmywania stóp dwunastu osobom – na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy. Do nieco dziś już zapomnianych tradycji należy zabawa polegająca na hałasowaniu kołatkami w celu przepędzenia Wielkiego Postu.

• Wielki Piątek – to czas wyciszenia. W Kościele jest to dzień bez Mszy Świętej. Mimo to wierni gromadzą się by modlić się razem w ważnych dla siebie intencjach. W niemal każdym polskim kościele organizowana lub odgrywana jest Droga Krzyżowa, a czasami nawet nocne czuwanie przy grobie Jezusa, którego pilnują strażnicy. W przeszłości obchody Wielkiego Piątku były bardzo widowiskowe. Pojawiały się procesje grzeszników odzianych w worki żałobne, którzy kładli się krzyżem na ziemi i przepraszali za swoje czyny.

• Wielka Sobota – to Wigilia Wielkanocy. Podczas nabożeństwa w tym dniu święci się ogień, wodę i ciernie. Ogień symbolicznie spala to, co stare, podczas gdy woda daje życie. Dawniej wodą spryskiwano dom, by rok był spokojny. Podsycano ogień i wrzucano do niego leszczyny. Popiół z takiego paleniska rozrzucano po polach w dniu pierwszej orki, co miało zapewnić dostatnie plony. Dziś ogień pełni zupełnie inną rolę – służy do odpalenia paschału, czyli wielkiej świecy, która pali się aż do końca Świąt Wielkanocnych. Sobota to również dzień święcenia pokarmów, czyli jednej z najważniejszych tradycji w polskim obrządku liturgicznym. Zgodnie z obyczajem święconka powinna zostać przygotowana już w Wielki Piątek.

• Wielka Niedziela – jest świętem Zmartwychwstania Pańskiego – czyli według tradycji chrześcijańskiej – zwycięstwem Chrystusa nad grzechem i śmiercią. W polskim zwyczaju, tego dnia cała rodzina zasiada do uroczystego śniadania wielkanocnego, które rozpoczyna się składaniem życzeń i dzieleniem się święconką. Następnie podawane są tradycyjne potrawy, takie jak jajka, żurek, wędliny, wielkanocne baby i mazurki. Stoły zdobione są bukietami z bazi i pierwszych wiosennych kwiatów.

• Poniedziałek Wielkanocny – kojarzy się przede wszystkim z polewaniem wodą innych osób, stąd nazywany jest również „lanym poniedziałkiem”. Słowiańskie święto śmigus-dyngus nawiązuje do dawnych praktyk pogańskich, łączących się z symbolicznym budzeniem się przyrody do życia i odnawialnej zdolności ziemi do rodzenia.

Zgodnie z chrześcijańską tradycją, Jezus został ukrzyżowany właśnie w okresie żydowskiego święta Paschy. Dlatego też w tym terminie obchodzimy jego zmartwychwstanie. Jest to święto zależne od faz księżyca i przypada zawsze tydzień po pierwszej wiosennej pełni. Z tego właśnie względu Święta Wielkiej Nocy obchodzone są najwcześniej 22 marca, a najpóźniej 25 kwietnia. Cały okres wielkanocny trwa 50 dni, a kończy się on tzw. dniem Pięćdziesiątnicy.

Inne tradycje Świąt Wielkanocnych

Gdy myślimy o Świętach Wielkanocnych, mamy przed oczami święconkę, a w niej pisanki, zajączki i bazie. Jednak święconka nie jest jedynym zwyczajem wielkanocnym. Poznaj kilka innych ważnych symboli kojarzących się nieodzownie z Wielkanocą.

Śmigus dyngus

Śmigus-dyngus jest typowo słowiańską tradycją. Pierwotnie chłopcy polewali dziewczęta wodą (lub uderzali witkami bazi, stąd śmigus, od śmigania) na szczęście, aby mogły szczęśliwie i szybko wyjść za mąż. Jeszcze dwie dekady temu popularne było oblewanie każdego, z zamysłem zmoczenia go do suchej nitki. Dziś ta tradycja jest nam dobrze znana, ale nie tak powszechnie praktykowana jak kiedyś. Najczęściej jest to symboliczne pokropienie wodą.

Zajączek wielkanocny

Już Słowianom i Celtom zając kojarzył się z nadejściem wiosny i odradzającą się przyrodą. Jednak dopiero od około XVII w stał się symbolem Świąt Wielkanocnych, co swoje początki miało w Niemczech. Na dobre zagościł się w naszej kulturze za pomocą przemysłu cukierniczego i czekoladowych zajączków, których obecnie nie może zabraknąć w żadnym domu na Wielkanoc. Obecnie zajączek wielkanocny znalazł dodatkowe zatrudnienie w formie przynoszenia małych upominków dla dzieci i dorosłych.

Pisanki

Symbolem nowego życia jest również jajko. Według legendy święta Magdalena przed odwiedzeniem grobu Chrystusa zakupiła jajka na posiłek. Okazało się, że po cudzie zmartwychwstania, zmieniły one swój kolor na czerwony i dlatego na pamiątkę tego wydarzenia ludzie malują je na różne kolory. Najprawdopodobniej jednak jajka malowano z nieco bardziej prozaicznych względów. Otóż podczas postu nie można jeść mięsa ani produktów odzwierzęcych. Aby nie marnować żywności, próbowano ją konserwować. Jajka gotowano więc na twardo, a żeby odróżnić je od surowych, malowano je na różne kolory. I stąd wzięła się tradycja wykonywania pisanek.

Baranek wielkanocny

Ten element tradycji wielkanocnej związana jest bezpośrednio z żydowskim świętem Paschy, podczas którego składano to zwierzę w ofierze. Od czasów antycznych stosowano baraninę jako ofiarę dla bogów, by poskromić ich apetyt i ujarzmić siły natury. Ze względu na swoje białe umaszczenie zwierzęta te kojarzone były z czystością i niewinnością. W celu pielęgnowania tej tradycji, z masła robi się dziś figurki w kształcie baranka.

Spacer wielkanocny

W wielu rodzinach nie tylko śniadanie wielkanocne, ale także wspólny spacer, stały się swoistą tradycją pielęgnowaną przez pokolenia. Przechadzka pozwala spędzić wspólnie czas i cieszyć się budzącą do życia naturą. Spacer nawiązuje również do tradycji związanej z drogą do Emaus, na której uczniowie Jezusa spotkali go ponownie po zmartwychwstaniu.

Te tradycje wielkanocne uzupełniają inne, nieco mniej rozpowszechnione. Wiele rodzin zajmuje się w tym czasie kreatywnym wykorzystaniem czasu. Wielkanoc to wspaniała okazja, aby spędzić czas ze swoimi dziećmi, a przy tym zrobić coś konstruktywnego. W kolejnych artykułach znajdziesz pomysły, co i jak warto zrobić podczas świętowania Wielkanocy.

______________________________________________

Żródła

https://dziecisawazne.pl/tradycje-wielkanocne-jak-to-bylo-kiedys

(dostęp 30.01.2023)

https://www.ekologia.pl/ciekawostki/skad-sie-wzial-zajaczek-wielkanocny,12151.html

(dostęp 30.01.2023)

https://mamotoja.pl/rodzina/swieta-i-uroczystosci/zajaczek-wielkanocny-skad-sie-wzial-co-musisz-wiedziec-o-tej-tradycji-28805-r1/

(dostęp 30.01.2023)